Państwo otwarte, ale nie raj. Co zmienił Statut Kaliski? [POSŁUCHAJ]

Statut Kaliski miał uregulować sytuację prawną Żydów, którzy na ziemiach polskich mieszkali już od setek lat. W 13. wieku zaczęto spisywać prawo, tak by zagwarantować obywatelom równe traktowanie. Statut sprawy żydowskie zostawiał Żydom, ale wkraczał w spory między Żydami a chrześcijanami. Wtedy władza państwowa mogła ingerować.

– Jeżeli było zagrożenie życia i Żyd wołał o pomoc, a chrześcijanin mu nie pomógł, to był karany za to, że zostawił osobę w potrzebie. To jest 13. wiek. Przełóżmy to na zupełnie inny kontekst, Holocaustu i tego, co działo się potem. To nie jest logiczne, tak sobie skakać z epoki na epokę, ale ten dokument jest pięknym przykładem tego, że pewne idee trwają dłużej niż budynki, jak np. idea pomocy komuś, kto jest w potrzebie. 13. wiek to bardzo ważny moment w historii ziem polskich, bo wtedy przechodzimy od prawa mówionego do prawa spisanego. Chodziło o to, by kary nie wymierzać według kaprysu władcy. Życie społeczne miało opierać się o prawo spisane, a kary mają być ustalone wg jednego rodzaju. Statut Kaliski miał takie znaczenie

– mówi prof. Rafał Witkowski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Statut kaliski sprawił, że Żydzi poczuli się w Polsce bezpiecznie. Dokument wydany przez księcia Bolesława Pobożnego obowiązywał w całej Wielkopolsce, był też podstawą dla innych tego rodzaju przepisów, nie tylko dla Żydów, ale także dla m.in. Ormian czy Tatarów.

– Opierał się na zamyśle, żeby to ludzie byli odpowiedzialni za swoje czyny, a nie władca. Jeśli chcecie żyć po swojemu, zachować swój język i kulturę – proszę bardzo, ale jesteście za to odpowiedzialni. Żydów do Polski przyciągała właśnie ta swoboda, która zrodziła się z filozofii statutu, że Żydzi są sami odpowiedzialni za żydowskie sprawy. Nikt w to nie ingeruje, bo to jest kwestia samorządu. Jeżeli zastanawiamy się, dlaczego w 18. wieku trzy czwarte Żydów na świecie mieszkało właśnie na ziemiach polskich, to praprzyczyną jest Statut Kaliski. On dał Żydom możliwość samoorganizacji i odpowiedzialności. Tak funkcjonowały też inne grupy etniczne. Była to pewna filozofia państwa, które było inkluzywne, natomiast na pewno Rzeczpospolita nie była rajem. Było wiele negatywnych wydarzeń, ale to nie powinno przesłonić tego, że dzięki pewnemu pomysłowi, który zrodził się w Kaliszu i który został tu spisany, Rzeczpospolita stała się dla Żydów najważniejszym miejscem na Ziemi

– dodaje prof. Witkowski.

Posłuchajcie wykładu prof. Rafała Witkowskiego z okazji 760-lecia powstania Statutu Kaliskiego. Spotkanie odbyło się 22 sierpnia w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej.

Statut Kaliski, pierwotnie nadany przez księcia Bolesława Pobożnego w 1264 roku, jest jednym z najważniejszych dokumentów w historii polskiego prawodawstwa. Był to pierwszy akt prawny w Polsce, który regulował status prawny Żydów, nadając im szerokie prawa oraz gwarantując ochronę życia, mienia, a także wolność wyznania. Dokument określał relacje między ludnością żydowską a chrześcijańską, ustanawiając zasady, które miały chronić Żydów przed prześladowaniami i zapewniać im prawo do prowadzenia działalności gospodarczej.

Książę Bolesław Pobożny wydał przywilej w odpowiedzi na prośby społeczności żydowskiej, która odgrywała ważną rolę w rozwoju gospodarczym regionu. Statut Kaliski został potwierdzony i rozszerzony przez kolejnych władców Polski, w tym Kazimierza Wielkiego w 1334 roku, który uczynił go podstawą prawną dla wszystkich Żydów mieszkających na ziemiach polskich. Dokument był wyjątkowy na tle ówczesnej Europy, gdzie Żydzi często byli narażeni na różnorodne formy dyskryminacji i prześladowań. (www.kalisz.pl)